De redder heeft het niet gedaan
De theorie waar half psychologisch en quasipsychologisch Nederland zich op beroept, is die van de dramadriehoek, ook wel de Karpman-driehoek genaamd.
Het model is een sterk versimpelde weergave van de werkelijkheid. De werkelijkheid is altijd ingewikkelder dan dat driehoekje. Dat is met alle modellen zo. Dat is ook de bedoeling, van een model. Dat het de werkelijkheid versimpelt. Dan ga je daar niet je model steeds aan aanpassen. Je gaat ook niet de werkelijkheid morfen opdat het maar niet aan je model conformeert! Je kan hoogstens zien, daar waar de werkelijkheid volgens die standaardpatronen verloopt en omdat er niets te voorspellen of uit te rekenen valt, kun je hoogstens vragen aan de deelnemers of ze zich bewust in die positie manouvreren. Maar dan nog heeft het alleen betekenis in de context waarvoor het bedacht is.
De Theorie: enablen
Het model, dat bedacht is door Stephan Karpmann, gaat er vanuit dat alle posities die in die dramadriehoek worden ingenomen, fout zijn. Vandaar ook de naam dramadriehoek. En dat is raar. Dat een psycholoog een ethische uitspraak doet over hoe de mensen in de dramadriehoek moeten handelen, uitsluitend om psychologische redenen, zonder daarbij te verwijzen naar ook maar 1 ethische theorie. Als filosofen er onderling al uit waren over hoe we ons ethisch moesten gedragen, dan had het wel in de krant gestaan.
De theorie is bedacht in de context van alcoholistische families. Onderzoek daarnaar wees uit, dat er steeds dezelfde patronen zich voordeden. Niet alleen dat Sjaak de alcoholist maar blijft drinken, maar ook dat de omgeving volgens een patroon reageert. Sterker, dat hem dat mogelijk wordt gemaakt door een “enabler” Truus. Die Truus is niet intrinsiek gemotiveerd om reden x, nee die doet dat uit een soort natuurlijke wetmatigheid.
De gedachte van de dramadriehoek is dat die redder het enablet, faciliteert dus, dat hij (meestal zij) het mógelijk maakt voor een ander om het slachtoffer uit te hangen. Je moet zowel niet het slachtoffer als de aanklager als de redder willen zijn. Al die posities zijn fout, volgens het model, omdat ze hun verantwoordelijkheid niet erkennen. De redder moet de verantwoordelijkheid terug leggen waar die hoort [sic]. Ik ga hier even de boel niet uitleggen, je zoekt het maar op, het staat allemaal online. Wat even het belangrijke detail is voor dit verhaal is de analyse van de redder. De redder faciliteert door de boel maar steeds te willen redden. Zo legt hij de verantwoordelijkheid voor de problemen niet terug bij het slachtoffer.
Grenzen stellen
Ik kan daar echt kwaad om worden. De positie van de redder wordt zo verkeerd beoordeeld. Een redder is niet iemand die slachtofferschap faciliteert, maar ook daadwerkelijk een redder. De redder wil de boel redden! Hij doet dat niet uit een wetmatigheid. We zijn geen apen maar zelfbewuste mensen. Mensen helpen elkaar, ook om zichzelf maar ook om de gemeenschappelijke verantwoordelijkheid, die we allemaal hebben voor elkaar en onze familie. Bovendien houdt hij van die mensen, of hij geeft er toch om. En hij gunt ze in elk geval een beter leven, en wil daar aan bijdragen. Dat is juist prijzenswaardig. Het redden van een ander is op zichzelf niet het probleem. Om daar een probleem van te máken, is de situatie verergeren!
Heldere grenzen
Wat het probleem wél is, is dat aan dat redden duidelijke, heldere grenzen gesteld moeten worden. De boel redden, is niet altijd vol te houden. Dat moet een redder ook erkennen, dat er grenzen zijn aan de mate waarin de boel nog te redden valt. Het risico van een strikte lezing van die dramadriehoek, is dat een redder wordt afgestraft voor iets dat hij doet, dat juist bewonderenswaardig is. In plaats van erkenning voor het feit dat hij ondanks de altijd maar dronken Truus toch de kinderen netjes naar school brengt. Hoe de redder zich opstelt, is niet ziek. Het is juist op zichzelf heel gezond, om een ongezonde situatie te willen redden. Moeten die kinderen soms niet naar school?
Het probleem van de redder, is dat niemand daadwerkelijk superman is en elke ongezonde situatie kán redden. Er moeten grenzen worden aangegeven en die grenzen worden keer op keer voorbijgegaan. Dat kan ook niet altijd anders. Bij een slechte relatie alleen, kun je nog weggaan en iemand het beste wensen. Als je al kinderen hebt, wordt dat erg moeilijk. Een familieband met een zus of vader die zichzelf in de problemen werkt,verdwijnt helemaal niet.
Slachtoffers blijven
Dat ketent de familie aan die persoon en aan zijn problemen. Dat is bij familiebanden ook niet altijd te isoleren. De slachtofferfamilie blijft bestaan, ook als je ze negeert. Ook als je gaat scheiden, is de persoon er nog steeds. Die is nog steeds de ouder van je kinderen. Die dakloze stumper daar is nog steeds je broer. Dan geef je hem toch uit medelijden een pakje shag? Ja je kan ook een bord muesli voorschotelen, maar dat eindigt dan op je eigen hoofd.
De slachtoffers blijven in de problemen komen. Want niemand lost hun problemen op. Dat moeten ze zelf doen, maar dat kunnen ze of willen ze niet. Dat zal misschien altijd wel gebeuren, maar de mate waarin, is sterk afhankelijk van de begeleiding die ze nog wel krijgen. Zonder hulp blijven ze in het moeras zitten en lopen daar dieper en dieper in. Verplaats u nu eens in de redder. Als de redder niets had gedaan dan zat broerlief nu in de gevangenis. Als de redder er maar meer aan had gedaan dan zat het slachtoffer niet nu in een psychiatrisch verblijf. Kortom een redder kán niet niets doen. Maar het is nóóit goed genoeg. Waar is dan de grens? Een redder krijgt zo zelf een torenhoog schuldgevoel en krijgt zo zijn eigen problemen omdat hij letterlijk mee in het moeras omlaag wordt getrokken.
Redders zijn geen enablers. Het probleem van redders is niet dat ze redden. Het probleem is dat ze de enige zijn.
Wegkijkers
Het model laat bewust iedereen die niet in de dramadriehoek, de problematische familie zit, weg. Dat is buiten het behandelingsgebied van de psycholoog. Maar die rest van de wereld is er in het echt heus wel. Dat de psycholoog die dit alles bedacht heeft, daar niet naar kijkt, is logisch. Een psycholoog is geen socioloog of een filosoof. Maar iedereen die over de dramadriehoek begint zou moeten beseffen dat de samenleving/gemeenschap er vakkundig uit is weggelaten.
Nu is de dramadriehoek razend populair, het is een instrument waar een hele politiek aan vast hangt: de politiek dat iedereen zijn eigen sores maar moet oplossen. Zoek het uit, met je drama-familie, val ons niet lastig. Stap uit je driehoek, wij hebben wel gezellige driehoekjes en jij begint maar je eigen driehoek, o wee als jouw dramadriehoek ons winnaarsdriehoekje komt lastigvallen. Een neoliberale samenleving die mensen genadeloos op hun fouten afstraft, is er een waarin iedereen alléén verantwoordelijk wordt gemaakt voor zijn eigen probleem. Dat probleemeigenaarschap is niet het erge. Iedereen is ook echt verantwoordelijk voor zijn eigen probleem. Sommige mensen zijn door omstandigheden buiten hun schuld of soms juist door hun schuld, in problemen terechtgekomen, die groter zijn dan 1 of een handvol individuen om op te lossen. Terwijl onze bestuurders in het ergste geval 1 of 2 problematische familieleden hebben, zijn er zo ook mensen, die zo wel 10 familieleden hebben. Hebben die gewoon pech?
In de WMO wordt dat de “civil society”genoemd. Dat is een mooie term voor we hebben van alles aan opbouwwerk wegbezuinigd en dat is nu je eigen verantwoordelijkheid. We geven alleen nog wat subsidie aan een handjevol vrijwilligers. En dat gaan we binnenkort nog aanbesteden ook. Hartstikke goedkoop! Die vrijwilligers doen dat namelijk allemaal voor niets. En die ene mevrouw die ruzie heeft met haar familie, ja die heeft pech gehad. Jammer joh.
Blame the enabler?
Door de gezonde mensen in de familie voor enabler uit te maken, krijgt de redder er een extra schuldcomplex bij opgezadeld. Alsof het de schuld is van de lieve moeder dat Harry xtc is gaan gebruiken bij het drinken. Zo wordt ook de maatschappelijke verantwoordelijkheid voor de problemen van Harry ontlopen. Het ligt dus niet aan het eeuwige gezuip van Harry. Het ligt niet aan een wegkijkende samenleving, want die zit niet in het model. Niemand heeft het gedaan. Harry moet het zelf maar oplossen en als die moeder zijn huur betaalt, verergert ze de problemen van Harry.
Het is kortom de schuld van die lieve moeder die Harry zijn huur af en toe betaalt. Want die “enabelt” Harry. En voor zover ze hem niet enabelt, had ze hem misschien juist veel meer moeten “enablen zodat hij ophield met drinken. Damned if you enable, damned if you not enable.
Superman redt nooit genoeg zieltjes. En doordat superman bestaat, laten wij onze zaakjes gewoon maar verslonzen. Dank zij zijn lieve moedertje wordt Harry gefaciliteerd in zijn verslaving, kan Harry die verslaving bekostigen. Het is dus haar schuld dat wij onze benen moeten optillen over een op straat liggende zwerver. Ze moet gewoon ophouden met de huur te betalen en dan verandert Harry ineens bij toverslag in iemand die minder alcohol drinkt. En als hij dan 5 maanden later op straat wordt gezet, wat dan? Niet huilen, lieve moeder. Dat is dan Harry’s eigen verantwoordelijkheid.
Al is het nog zo gemakkelijk om Superman de schuld te geven. Al heeft Superman alle kaarten in handen om zijn problemen op te lossen op de makkelijkste manier. Superman heeft het niet gedaan. Hij kan er ook niks aan doen. Ja, weggaan. Maar hij houdt van ons! We zouden een beetje dankbaarder mogen zijn. Hij enabelt de laksheid van onze samenleving.