Te korte Rokjes

Soms kan je je ook te veel inleven in de situatie waarin een slachtoffer zich verkeert. Dan verandert begrip in acceptatie van iets dat niet te accepteren valt.

Te veel inleven? Dat kan toch nooit!

Begrip voorbij

Dus je hebt begrip voor een incestslachtoffer. Logisch, want het is vreselijk want hem is overkomen. Zo veel begrip, dat je begrijpt, dat hij zijn huiswerk niet af heeft. Zo veel, dat je begrijpt dat hij te laat op school komt. Zo veel, dat je het begrijpt als hij zijn zus verkracht? Begrip wordt ingeperkt wanneer de balans doorslaat en iemand die op zichzelf genomen slachtoffer is, zelf grensoverschrijdend gedrag gaat vertonen. En dat gebeurt vaak.  Slachtoffers worden niet altijd, maar wel veel te vaak dader.

Als je dan ook nog wel begrijpt, wat de dader heeft bewogen, dan zijn we alweer een stapje verder afgezakt op de ladder. Zelfs al is het begrijpelijk wat de dader heeft bewogen. Als je zelf vergelijkbare, maar toch minder erge dingen hebt meegemaakt, is het vaak ook voor te stellen maar niet precies te begrijpen, wat iemand’s beweegredenen zijn. Moeilijke jeugd, zwaar mishandeld, verkeerde vrienden, slechte school; allemaal waar en begrijpelijk. Maar het zijn op zijn best oorzaken, een excuus om de bank te overvallen is dat nooit.

Wegredeneren

Mensen die deze oorzaken gebruiken als excuus, doen daarvoor een aanvullend beroep op het noodlot. Sja, zo draait de wereld nu eenmaal. Dat geldt niet alleen voor daders maar juist ook voor slachtoffers. Natuurlijk word ik geslagen door mijn partner, gebruikt door mijn werkgever en gewurgd door het leven. Het leven is nou eenmaal hard. Ieder huisje heeft zijn kruisje. Niet klagen maar dragen. Alsof door het noodlot, de mensen ontslagen zijn van hun persoonlijke verantwoordelijkheid voor hun eigen daden. Dat noodlot is een van de manieren waarop je je sores weg kan redeneren.

Laconiek erover doen is een tweede. Je helpt een dief met het argument “ach ja de verzekering dekt de schade”. Natuurlijk, zo is het niet bedoeld. De verzekering dekt de schade ook echt. Je wil laten zien, dat je flink bent. Dat je op je tanden bijt. Kijk mij niet huilen. Tegelijk, wat wil dit zeggen, dat een ander in deze situatie op zijn tanden moet bijten? Zo hoeft een dief zich niet al te schuldig te voelen. Ja het is wel vervelend dat jouw huis is ingebroken, maar ja jij kan het verhalen bij de verzekering. En bovendien was je toch maar een aansteller. Moet je eens kijken hoe je zat te huilen toen je je lievelingstablet kwijt was.

Dan kun je ook nog wegredeneren met schijnoplossingen. Het bekendste voorbeeld van dit doorgeslagen begrip is wel: “ja maar dat rokje was ook wel erg kort.” Het komt voort uit een begrip van de situatie, van zowel dader als slachtoffer, waarbij niet duidelijk moreel stelling wordt genomen. Dat geen stelling wordt genomen tegen dit soort vreselijks, dat kan welbegrepen eigenbelang zijn van een snoodaard die zich zelf weleens aan een kort rokje heeft vergrepen. Maar het kan net zo goed zijn uit neutraliteit, het kan zijn uit goedbedoeld psychologisch begrip. Zo’n advies om armlengte afstand te houden of niet laat over straat te gaan. Het kan uit de beste bedoelingen voortkomen.

Daarom slaat het de plank niet minder mis

slachtofferlogica

Slachtoffers maken zich hier zelf niet in de laatste plaats schuldig aan, aan te veel begrip. Maar al te vaak zijn slachtoffers slachtoffer, omdat ze zich zo goed kunnen inleven in de moeilijke situatie waarin de dader zich verkeert. Soms ziet een aantoonbaar slachtoffer zichzelf zelfs  -volstrekt onterecht- als dader. Dat komt simpelweg door het overschatten van de eigen invloed, het onderschatten van een ander zijn invloed en het onvertrouwd zijn met de situatie.  Vooral kinderen en jong-volwassenen speelt dit parten. “Het is geen wonder dat hij zich aan mij vergreep, ik ben ook heel erg mooi en ja mijn rokje was ook kort en zijn vrouw is ook echt vreselijk. Als zijn vrouw er maar niet achter komt wat ik gedaan heb”.

Ik zeg het nu expres absurd. Het is ook absurd, de redenaties waarmee slachtoffers van ernstige geweldsmisdrijven komen om gewoon in het huis te blijven wonen, niet naar de politie te gaan en niet voor zichzelf op te komen.  Het is onlogisch. Soms, als er kinderen in het spel zijn, is slachtofferlogica zelfs misdadig. Maar die logica moet je eerst goed begrijpen, om hem te kunnen verwerpen. Hoe absurd het ook klinkt vanuit een veilige situatie, vanuit angst geredeneerd is het wel degelijk logisch.

Niet iedereen is scherp in grenzen stellen om het gedrag van een ander terecht te wijzen. Wat daarvan de allerbelangrijkste oorzaak is: is dat dit cognitief wegredeneren het verdedigingsmechanisme bij uitstek is, als iemand jouw grenzen overgaat. Het is er namelijk altijd. Het werkt altijd.

Je hoofd gaat om met angst, op een manier waarop je die angst voor jezelf leefbaar houdt. Als je de dreiging zelf niet weg kan nemen en je je er niet tegen kan verdedigen, dan kun je de dreiging altijd nog cognitief minimaliseren. Het is maar een grapje. Je lacht er om. Wat is de wereld toch hard. Zo is het nou eenmaal. Dit is normaal. Het is eigenlijk ook mijn eigen schuld. Had ik maar niet met mijn ogen moeten knipperen.

Objectieve grenzen

Je hoeft niet voor alles begrip te blijven opbrengen. Soms is er een grens. Grenzen stellen is dus niet afhankelijk van je eigen uithoudingsvermogen of laconiciteit. Of iemands rokje te kort is hangt er niet van af van de precieze centimeter waar de buurman verleid wordt. Of een vriend met losse handjes te ver gaat, is niet afhankelijk van de gedragingen van zijn vriendinnetje of van zijn ellende, of van de mate waarin hij slaat. Het is een objectieve grens, waarbij de maatstaf buiten jou, de lust van de buurman en de rokjesdrager ligt.

Ook al is dat misschien niet duidelijk waar die grens ligt, en verschilt dat nog van mens tot mens. Het is dan handiger om je af te vragen: “zou je je zus of broer in een zelfde positie willen zien”.  Daar kunnen we namelijk veel duidelijker over zijn. Als de heilige maagd Maria om wat voor reden dan ook naakt over straat loopt, mag ze nog niet verkracht worden, ook al is zij wonderschoon en kijkt ze erg verleidelijk.